Ziekte van Newcastle bij Kippen (Pseudovogelpest) – Preventie en Behandeling

De ziekte van Newcastle of pseudovogelpest is een van de belangrijkste doodsoorzaken in de pluimvee industrie. In West-Europa komen de ernstige varianten bijna niet meer voor, maar in België waren er recent nog enkele uitbraken.

Ook in de rest van de wereld is het virus nog heel actief en roeit het hele kippenpopulaties uit. Er zijn verschillende vaccins op de markt, maar er is nog geen behandeling voor zieke kippen.

Wat kan je zelf doen? Moet je je zorgen maken?

• Wat is de ziekte van Newcastle?
• Symptomen en Diagnose
• De verschillende soorten en hun ziektebeeld
• Verspreiding van het virus
• Behandeling van de ziekte
• Vaccinatie tegen de ziekte van Newcastle
• Preventie en Bestrijding
• Prevalentie in België, Nederland en de rest van de wereld
• Is de ziekte van Newcastle besmettelijk voor mensen?
• Opbouw van het Newcastle Disease Virus
• Rol van het Newcastle Disease Virus in de behandeling van kanker bij de mens
• Geschiedenis van de ziekte
• Samenvatting

Wat is de ziekte van Newcastle?

De ziekte van Newcastle (ND) of pseudovogelpest is een vaak voorkomende, zeer besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door het avian paramyxovirus (APMV), ook bekend als het Newcastle disease virus (NDV). Het treft vooral kippen en vogels.

Er circuleren verschillende stammen van het virus. Sommige veroorzaken slechts milde symptomen, maar de virulente stammen kunnen volledige niet-gevaccineerde populaties wegvagen. In acute gevallen kunnen de kippen zeer snel sterven.

Het virus is eigenlijk altijd en overal sluimerend aanwezig en het is endemisch in wilde vogelpopulaties. Meer dan 140 vogelsoorten zijn vatbaar voor het virus. Af en toe steekt het de kop op bij pluimvee. Er geldt een meldingsplicht voor de ziekte van Newcastle.

De virulente stammen van het virus zijn normaal gezien momenteel niet aanwezig in de Benelux. Er wordt wel standaard op vogelgriep en pseudovogelpest getest bij massale sterfte in een pluimveebedrijf. Uitbraken in het verleden hebben geleid tot het slachten van duizenden kippen, verbod op export en embargo’s op de handel in pluimveeproducten.

Het virus van de ziekte van Newcastle kan ook mensen infecteren en milde koorts, oogirritatie en een algemeen gevoel van ziekte veroorzaken.

Symptomen van de Ziekte van Newcastle

De symptomen variëren sterk, afhankelijk van de virusstam die de kip infecteert.

De ziekte kan de verschillende delen van het lichaam infecteren:

• het zenuwstelsel
• het ademhalingsstelsel
• het spijsverteringsstelsel

De meeste besmette kippen vertonen ademhalingsproblemen zoals:

• hijgen
• hoesten
• niezen

De ziekte van Newcastle staat vooral bekend voor het aantasten van de zenuwen. Dit zorgt voor verschillende symptomen:

• tremor, spasmen en trillende bewegingen in een of meer delen van het lichaam
• moeite met lopen, struikelen en op de grond vallen
• verlamming van vleugels en benen of volledige verlamming
• gedraaide nek en vreemde hoofdposities

Omdat ook het spijsverteringsstelsel onder druk kan komen te staan is er soms sprake van diarree:

• groene, waterige diarree
• bloed bij de diarree

Vaak vertonen kippen slechts milde symptomen en zijn ze enkel wat suf. Bij milde virusstammen, of wanneer de kippen zijn gevaccineerd, is er soms weinig aan de kippen zelf op te merken.

Besmette hennen stoppen plots met leggen en leggen soms eieren zonder schaal.

Over het algemeen duurt het ongeveer 6 dagen voordat u tekenen van infectie ziet, maar in sommige gevallen kan het tot twee of drie weken duren. In ernstige gevallen kan het virus leiden tot een plotselinge dood zonder enig teken van klinische symptomen.

Gevaccineerde vogels kunnen asymptomatisch zijn, maar kunnen het virus toch doorgeven aan andere kippen.

De Ernst van de Ziekte van Newcastle

Er zijn veel virusstammen van de ziekte van Newcastle, en elk veroorzaakt infecties met andere ziekteverschijnselen.

Voor een beter begrip werden ze ingedeeld in drie groepen:

• virulent (velogeen)
• matig virulent (mesogeen)
• lage virulentie (lentogeen)

De oorspronkelijke classificatie is nuttig, maar er was nog altijd verwarring.

Om het wat eenvoudiger te maken, worden de ernstige (velogene en mesogene) ziektevormen tegenwoordig de virulente ziekte van Newcastle (vND) of gewoon de ziekte van Newcastle genoemd. Omdat de virulente stammen niet endemisch zijn in West-Europa en de Verenigde Staten, wordt het soms ook wel de exotische ziekte van Newcastle genoemd .

De zwakke lentogene stammen van het virus zijn zeer wijd verspreid, maar veroorzaken weinig gezondheidsproblemen en worden zelfs gebruikt om vaccins te maken.

De meest ernstige vorm van infectie wordt veroorzaakt door een stam die viscerotrope velogene ziekte van Newcastle (vvND) wordt genoemd. Deze ziekte komt plotseling op, verspreidt zich snel onder de kippen en heeft een hoge mortaliteit (meer dan 90%).

Meldingsplicht voor de Ziekte van Newcastle

Er geldt een wereldwijde meldingsplicht voor de ziekte van Newcastle.

In België is er een verplichte melding aan de locale controle-eenheid van het FAVV. In Nederland verplicht de Wet Dieren een vermelding bij de NVWA bij een verdenking van Newcastle bij pluimvee.

In de meeste landen wereldwijd moeten infecties met het virulente virus van de ziekte van Newcastle worden gemeld aan de World Organisation for Animal Health (WOAH).

Op Europees niveau is het een ziekte in de A-categorie, opgenomen in de Europese Diergezondheidsverordening 2016/429. Die verordening beschrijft uitvoerig de uitroeiingsprogramma’s, meldingsplicht, de ziektebestrijdingsmaatregelen en de verantwoordelijkheden van de lidstaten. Ze verwijst ook naar de Europese maatregelen voor de bestrijding van de ziekte van Newcastle.

Overdracht van de Ziekte van Newcastle

In de West-Europese landen en de VS worden de meest virulente stammen van het virus van de ziekte van Newcastle onder controle gehouden. Ondanks al de maatregelen duikt het virus van tijd tot tijd toch op door infecties die worden overgedragen via duiven en wilde vogels. Geïmporteerde papegaaien dragen het virus ook vaak bij zich en zijn ook een infectiebron voor kippen.

Het virus verspreidt zich over heel de wereld van van dorp naar dorp, stad naar stad en van eiland naar eiland, met een vernietigend effect op de aanwezige kippenpopulaties.

Als het virus in het kippenhok is binnengeraakt, raken alle kippen na een paar dagen besmet. Virulente stammen verspreiden zich op verschillende manieren:

• via uitgeademde aerosolen in de lucht
• via niezen en hoesten
• via de uitwerpselen
• bij het leggen van de eieren en het uitkippen
• via karkassen van dode vogels

Bij stammen die alleen via de uitwerpselen van de kip worden overgedragen, verspreidt het virus zich iets langzamer. In die gevallen kan het tot twee weken duren voordat de volledige toom besmet is. Vooral jonge vogels zijn gevoelig voor de ziekte.

Resistentie van het virus

Het virus kan meerdere weken overleven in een kippenhok. Het overleeft heel goed wanneer het zich in het vuil kan nestelen. Als het wordt blootgesteld aan direct zonlicht verzwakt het snel en neemt de virale lading af door de UV-straling.

Virusoverdracht via eieren

Er is voorlopig nog onduidelijk of het virus ook via de eieren kan worden doorgegeven. Er zijn wetenschappers die waarnemingen hebben gerapporteerd die sterk doen vermoeden dat dit het geval is. Anderzijds zou het ook wel kunnen dat kuikentjes enkel kunnen besmet worden via strooisel of eierschalen.

Voor alle zekerheid schrijft de Terrestrial Code van de WOAH een quarantaineperiode voor van ten minste 21 dagen voor de export van kuikens die zijn uitgebroed in ziektevrije landen zoals België en Nederland.

Behandeling voor de ziekte van Newcastle

Er is jammergenoeg nog geen behandeling voor de ziekte van Newcastle. Antibiotica geven helpt niet omdat het een virale ziekte is. Soms wordt er antibiotica voorgeschreven om bijkomende infecties te vermijden bij verzwakte kippen.

Verschillende onderzoeken wijzen er op dat kippen sneller genezen als ze vitaminesupplementen krijgen bij het kippenvoer:

• vitamine A : versterkt het immuunsysteem tegen de ziekte van Newcastle; een studie meldt een verlaagd sterftecijfer met een daling van 36%
• vitamine E en C : in 2021 waren er meerdere onderzoeken (vet world, bvmj) die de voordelen van vitamine E en C beschreven voor de genezing en preventie van de ziekte van Newcastle. De gezondheidsvoordelen kunnen rechtstreeks gelinkt worden aan de werking van vitamine E en C als antioxidant. Door rechtstreeks vitamine E en C te injecteren in het ei verhoogt de kans op het uitkomen van een gezond kippenembryo.

Het is ook mogelijk om te vaccineren tegen de ziekte van Newcastle.

Vaccinatie tegen de ziekte van Newcastle

Vaccins zijn al beschikbaar sinds 1930, vier jaar na de eerste uitbraken van de ziekte van Newcastle in Indonesië en Newcastle.

De eerste vaccins waren gebaseerd op een verzwakte versie van het virus. In de jaren 90 kwamen er door de medische vooruitgang nieuwe, moderne vaccins op de markt. Er zijn momenteel verschillende vaccins op de markt:

• conventionele virusvaccins – gebaseerd op de levende versies van lage en milde virusstammen deze vaccins kunnen aan het drinkwater worden toegevoegd
• gedeactiveerde vaccins – hier worden de levende versies van het virus gedeactiveerd met formaldehyde; dit soort vaccins moet in de vogels worden geïnjecteerd, ze zijn over het algemeen ook iets duurder
• recombinante vector vaccins – hier wordt gebruik gemaakt van een dragervirus waarvan het DNA zo is aangepast dat het virus zich niet kan repliceren en dus ongevaarlijk is. Deze techniek wordt soms toegepast als gecombineerde vaccinatie voor andere ziekten, zoals het vogelpokkenvirus

Hoewel de vaccins effectief zijn, lijken ze de verspreiding van de ziekte van Newcastle niet aan banden te kunnen leggen. Verschillende landen melden meerdere uitbraken per jaar. Het probleem is dat elk vaccin bepaalde beperkingen heeft:

• sommige vaccins moeten in koelkasten worden bewaard, sterk gekoeld, wat het gebruik in de praktijk niet altijd makkelijk maakt
• sommige vaccins kunnen de passieve immuniteit van eendagskuikens niet overwinnen
• sommige vaccins moeten in het ei worden geïnjecteerd
• sommige vaccins hebben meerdere injecties nodig

Om deze problemen te verhelpen, wordt vaccinatie vaak uitgerold in een vaccinatieprogramma dat meerdere interventies op verschillende leeftijden en met verschillende vaccins omvat. Programma’s worden ontworpen op basis van lokale omgevingsomstandigheden.

Verplichte vaccinatie tegen de ziekte van Newcastle

In België moeten alle dieren verplicht gevaccinneerd worden van pluimveehouderijen met meer dan 100 kippen. Ook kippen en duiven die meedoen aan tentoonstellingen en wedstrijden, of verkocht worden op de markt, moeten worden gevaccineerd.

Ook in Nederland moeten alle bedrijven die kippen of kalkoenen houden verplicht vaccineren tegen de ziekte van Newcastle. Hetzelfde geldt voor pluimvee of duiven die deelnemen aan wedstrijden en tentoonstellingen van verenigingen.

Newcastle Disease Virus als Vaccinvector

Het virus van de ziekte van Newcastle wordt gebruikt (als drager) om nieuwe vaccins te ontwikkelen tegen virale ziektes bij mensen:

•  In 2022 werd het onderzocht in de strijd tegen COVID-19 en de heersende pandemie. Het doel was om een vaccin te ontwikkelen tegen courante SARS-CoV-2-varianten, zoals Delta, Beta en Omicron.
• Het virus van de ziekte van Newcastle wordt gebruikt als vector voor ebolavaccins.

Het grote voordeel van het virus van de ziekte van Newcastle is dat het kan opgekweekt worden in kippeneieren. Op die manier kunnen vaccins zeer snel, op grote schaal en kosteneficiënt gemaakt worden.

Preventie van de ziekte van Newcastle

Ondanks 100 jaar strijd tegen de ziekte van Newcastle bestaat de ziekte nog steeds. Het is voorlopig nog niet gelukt om uitbraken te voorkomen.

Vooral in Azië bedreigt de ziekte van Newcastle voortdurend de pluimvee sector. Om die reden zijn vaccinatieprogramma’s essentieel bij de preventie van de ziekte.

Vaccinatie werkzaamheid

In West-Europa en de VS komt de ziekte van Newcastle nog amper voor en gebruikt men milde virusstammen voor de vaccinatie. In andere landen in de wereld is het risico op uitbraken veel groter. Daar worden agressievere vaccins gebruikt.

Maar ook in streng beveiligde pluimveebedrijven tonen labotests aan dat sommige vogels nog steeds virale antigenen dragen tegen het virus. Ondanks de radicale veiligheidsmaatregelen verspreidt de ziekte zich nog steeds via wilde vogelpopulaties, kippenhokken in de achtertuin en kleine boerderijen.

Bestrijding en Maatregelen

Aangezien vaccinatie de volledige eliminatie van de ziekte niet kan garanderen, is het essentieel om een besmetting zo goed mogelijk te voorkomen.

Er zijn een aantal maatregelen die je kan nemen:

• Houdt nieuwe kippen apart – isoleer nieuwe vogels die u in een toom introduceert, vooral als je ze op verschillende plaatsen hebt gehaald
• Vermijd contact met andere kippen – probeer plaatsen te vermijden waar u in contact komt met (mogelijks) besmette vogels, zoals lokale vogelmarkten
• Houd wilde vogels en knaagdieren buiten – probeer de ren af ​​te dekken en stel een veilige perimeter in rond het hok. Probeer te voorkomen dat wilde vogels mee komen eten van het kippeneten. Hetzelfde geldt voor muizen en ratten, die vaak ’s nachts een graantje komen meepikken.
• Houd de omgeving schoon – reinig altijd het gereedschap dat je gebruikt in het kippenhok. Kuis ook de kleding en schoenen die je draagt en haal mest op een correcte manier weg.

Probeer ook op de hoogte te blijven van infecties en uitbraken in de buurt, zelfs als je in een laag risico gebied woont.

Voorkomen van de ziekte van Newcastle

Hoewel vaccinatie de ziekte van Newcastle wereldwijd niet heeft uitgeroeid, hebben sommige landen de ziekte wel bijna volledig uitgefaseerd. Toch duikt het virus nog af en toe op. Wereldwijd is de ziekte van Newcastle een van de meest voorkomende ziekten bij kippen van hobbyfokkers en mensen thuis.

Landen waar de ziekte van Newcastle een laag risico heeft, zijn onder meer:

• België en Nederland
• De Verenigde Staten, Canada en Brazilië
• Landen in West-Europa

Australië is over het algemeen virusvrij, maar heeft recent nog enkele uitbraken gehad in commerciële pluimveebdrijven. De ziekte van Newcastle is wel een groot probleem in Indonesië en Oost-Timor, dichtbij Australië.

Heel veel landen wereldwijd worstelen nog steeds met de ziekte en hebben vaak last van uitbraken.

Regios waar het virus nog steeds alomtegenwoordig is, zijn onder andere:

• Afrika
• Azië
• Latijns Amerika
• Oost-Europa
• Midden-Oosten

In deze regios is het quasi onmogelijk om kippen te houden zonder vaccinatie tegen de ziekte van Newcastle. Het virus duikt momenteel ook weer op in landen als Mexico, Colombia, Venezuela en Peru.

Ziekte van Newcastle in België

Hoewel de virulente stammen in principe niet meer aanwezig zijn in België en Nederland zijn er toch een aantal recente uitbraken geweest in België.

In 2018 waren er voor het eerst in 20 jaar 3 uitbraken in professionele pluimveebedrijven in Haaltert, Zulte en Waregem. Bij hobbyhouders en sierkippen werden er in 2018 ook 17 gevallen vastgesteld in provincies verspreid over heel België. Dit was geleden van 1998.

Het specifiek genotype van het virus dat in België rondging is afkomstig van Azië. Via het Midden Oosten en Oost Europa (Cyprus en Bulgarije) is het in België terecht gekomen. Volgens Sciensano het eerste land dat werd getroffen in Noord-West Europa.

Infecties bij duiven met de duifspecifieke virusstam komen bijna jaarlijks voor in België. In 2020 waren er nog uitbraken in Brussel en Heist-op-den-Berg (Antwerpen). In 2021 in Henegouwen.

Op 13 mei 2022 werden er in België nieuwe maatregelen van kracht voor het intomen van de ziekte van Newcastle (ND) en vogelgriep (AI). De maatregelen gelden voor alle pluimvee, waaronder kippen, kalkoenen, parelhoenders, eenden, ganzen, kwartels, fazanten, patrijzen, en duiven. De maatregelen kan u hier downloaden.

Ziekte van Newcastle in Nederland

Ook in Nederland wordt de bestrijding van de ziekte van Newcastle ernstig genomen. Vaccinatie is verplicht en het NVWA heet een draaiboek gepubliceerd voor de uitvoering van dierziektebestrijding van Newcastle Disease.

Het draaiboek beschrijft de verschillende fases van een uitbraak en de maatregelen die daar tegenover staan. Het voert daarbij de regelgeving uit beschreven in de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren (GWWD). Bij een uitbraak wordt een volledige organisatie opgezet met crisisstaff, beleidsteams, communicatieteams en crisis audit teams.

Er zijn de laatste jaren in Nederland geen uitbraken van de ziekte van Newcastle geweest. Wel zijn er infecties bij duiven vastgesteld met een duifspecifieke stam van het paramyxovirus.

Die virusstam is in principe mild voor kippen en pluimvee, maar kan soms muteren en virulent worden (velogeen). Dit zorgt dan voor een ernstige infectie.

Ziekte van Newcastle in de Verenigde Staten

De virulente stammen zijn op dit moment niet aanwezig in de VS. Californië had wel een aantal recente uitbraken van de viscerotrope velogene ziekte van Newcastle in 2002 en 2003 en virulente uitbraken in 2018. Het virus trof zo onder andere 46 boerderijen in Los Angeles en 263 boerderijen in Riverside.

De USDA-APHIS , verantwoordelijk voor het buitenhouden van het virus, kondigde in 2020 aan dat de virulente versies van het virus zijn uitgeroeid in de VS.

Is de ziekte van Newcastle besmettelijk voor mensen?

Ja, het virus dat de ziekte van Newcastle veroorzaakt kan mensen infecteren. Besmetting veroorzaakt soms milde griepachtige symptomen, ooginfecties en keelontstekingen. Meestal zijn er echter geen symptomen. Kippen eten is geen probleem. Het virus gaat ook niet van mens op mens.

Besmettingen komen het vaakste voor bij mensen die zijn blootgesteld aan grote hoeveelheden van het virus, zoals laboratoriummedewerkers, leden van een vaccinatieteam of werknemers in pluimveehouderijen.

Omdat het virus vrij onschuldig is voor mensen wordt het gebruikt als drager bij kankerbehandlingen.

Opbouw van het Newcastle Disease Virus

Het virus zelf bestaat uit een lipidmembraan met daarin het viraal RNA. Aan de buitenkant van het virus zitten twee soorten spike-eiwitten die gebruikt worden voor de invasie van een gastheercel.

De blauwe spikes in de afbeelding zijn de Hemaglutinine-neuramidase eiwitten die het virus gebruikt om zich te binden aan een gezonde cel in het lichaam van de kip. De rode fusie spikes doorboren daarna het membraan van de gastheer. Zo kan het virus het viraal RNA in de gezonde cel injecteren.

De holle nucleocapside-kern bevat het viraal RNA en een aantal proteinen die gebruikt worden voor het bouwen van nieuwe virusdeeltjes (polymerase). Die nieuwe virusdeeltjes worden opgebouwd door de gastheercel op basis van de informatie vervat in het viraal RNA.

Hoe kan het Newcastle Disease Virus helpen in de behandeling van kanker bij de mens?

Hoewel het levensgevaarlijk is voor kippen, zorgt het virus van de ziekte van Newcastle slechts voor weinig klachten bij mensen. Het virus zelf is ook zeer interessant voor de behandeling van kanker omdat het kankercellen kan vernietigen. Bovendien kan het virus zich sneller kan vermenigvuldigen dan de kankercellen.

Naast het doden van kankercellen, stimuleert het virus ook het immuunsysteem. Wanneer het virus van de ziekte van Newcastle rechtstreeks in een tumor wordt geïnjecteerd, begint het uit zichzelf de kankercellen te doden. Tegelijkertijd verspreidt het virus zich sneller dan de tumor. Klinisch onderzoek toont bovendien aan dat het virus effectief is tegen verschillende vormen van kanker.

In 2020 beschreef Bhurman B., een oncoloog bij het New York Cancer Center, de rol van het virus van de ziekte van Newcastle als koploper in immunotherapie. Met moderne technieken voor genetische manipulatie kan het immunogene potentieel nog groter worden.

Er wordt momenteel meer onderzoek gedaan om te begrijpen hoe het virus het immuunsysteem beïnvloedt. Hopelijk kan het kippenvirus in de toekomst worden gebruikt als basis om verschillende vormen van kanker bij mensen aan te pakken.

Geschiedenis van de ziekte van Newcastle

De eerste uitbraak van de ziekte van Newcastle bij kippen dateert van 1926 op het Indonesische eiland Java. De ziekte is echter vernoemd naar een latere uitbraak in 1927 in Newcastle-upon-Tyne in Engeland. Het virus circuleerde waarschijnlijk al lang daarvoor bij wilde vogels.

Sindsdien zijn er uitbraken geweest over de hele wereld. In 1964 begonnen onderzoekers het Newcastle Disease Virus te onderzoeken in de strijd tegen kanker.

Al tientallen jaren is het virus een van de grootste oorzaken van massale sterfte in de pluimvee industrie. Tot op de dag van vandaag staat het in de top 5 van agressieve ziektes, samen met vogelgriep en bronchitis. Ondanks de beschikbaarheid van meerdere vaccins en het wereldwijd uitrollen van verschillende vaccinatiestrategieën.

Overzicht

De ziekte van Newcastle, ook gekend als pseudovogelpest, is een besmettelijke ziekte die nog steeds een wereldwijde bedreiging vormt voor de pluimvee industrie en de hobbykweker. 

Vaccinatie heeft de virulente versie van de ziekte in veel landen uitgefaseerd, maar ondanks alle vaccinatiecampagnes is het virus nog steeds alomtegenwoordig. Vaccinatie is soms nog complex, maar nieuwe vaccins zijn veelbelovend qua efficiëntie en toepasbaarheid.

Er is nog geen antivirale behandeling, maar vitaminesupplementen stimuleren het immuunsysteem van kippen om de ziekte van Newcastle te bestrijden. Vaccinatie en strenge hygiënemaatregelen zijn essentieel om de ziekte te voorkomen.

Het virus van de ziekte van Newcastle is dodelijk voor kippen en kan ook mensen treffen, maar dat gaat slechts gepaard met milde symptomen. Meestal zijn er zelfs geen symptomen.

Het virus wordt actief onderzocht als medicijn tegen kanker, omdat het van nature tumors aanvalt en sneller repliceert dan de kankercellen.

Wil je meer te weten komen over vaak voorkomende ziektes, kwaaltjes of gezondheidproblemen bij kippen? Raadpleeg onze ‘Gezondheid‘ pagina en lees er alles over.